Tips van gedragspsychologe Leentje Vervoort
Eten is aangeleerd gedrag, stelt Leentje Vervoort, postdoctoraal onderzoeker in de klinische ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Gent. Ze legt uit hoe je gezonde eetgewoontes bij kinderen aanleert en geeft tips hoe je daar op een speelse manier mee om kan gaan.
Kan elk kind leren om gezond te eten?
"Ja, je kan élk kind leren om gezond te eten. Gezondere eetgewoontes bij kinderen bereik je niet alleen met kennis, maar vooral door hun gedrag te veranderen. Door hen te helpen om gezonde voedingskeuzes te maken. In dat opzicht is Oog voor Lekkers een nuttig initiatief.”
“We hebben een aangeboren voorkeur voor zoet en vet en een aangeboren afkeur voor bitter en zuur. Dat heeft te maken met ons overlevingsmechanisme dat geëvolueerd is, een soort oerinstinct dat ervoor zorgde dat je vroeger geen giftige (vaak bittere) planten at. Onze natuurlijke afkeer van groenten met een bittere smaak – denk aan witloof of andijvie – komt daar nog van. Van zodra baby’s van de moedermelk af zijn, moeten ze leren om nieuwe smaken te appreciëren. Dat kan je gelukkig sturen, positief beïnvloeden. Hoe vroeger je daarmee begint, hoe gemakkelijker het is om goede eetgewoontes aan te leren. Een eerste stap is laten proeven en blijven aanbieden. Proeven omvat trouwens veel meer dan we denken: kijken naar voedsel, de textuur aftasten, ermee spelen, je lippen eraan zetten, het in de mond nemen… dat is allemaal proeven. Voedsel inslikken is de laatste stap. Ouders zijn vaak pas tevreden als hun kindje die hap doorslikt, maar dat hoeft in de eerste fase nog helemaal niet. Ook nieuwe groenten proeven en terug uitspuwen, is al positief. Het proefproces verloopt in fases, beetje bij beetje, en het is belangrijk dat ouders elke stap aanmoedigen. Gemiddeld moet je een kind toch 10 tot 15 keer laten proeven voor hij of zij een smaak leert appreciëren.”
Hoe beloon je gezond eetgedrag?
"Kleuters, kinderen of jongeren gezonde eetgewoontes aanleren, bereik je niet alleen met kennis maar vooral door hun gedrag te veranderen. Een positieve stap beloon je niet met een snoepje of ander ongezond lekkers, dat spreekt voor zich. Eigenlijk is een niet-tastbare of sociale beloning de beste keuze. Prijs je kleuter uitvoerig of doe samen met je kind iets gezelligs – een spelletje spelen bijvoorbeeld. Het loont ook om jonge kinderen te betrekken bij de voorbereiding van het eten: stel samen het boodschappenlijstje op of laat je dochter of zoon de komkommer in de groenteafdeling zoeken… Afhankelijk van de leeftijd kan je hierop variëren, maar we merken wel dat ‘gezelligheid’ zeer stimulerend werkt voor kinderen.”
"Bovendien is het nooit te laat om goede eetgewoontes aan te leren. Gedrag kan je sturen en elk kind kan leren om gezond te eten. Uiteraard verloopt het eenvoudiger als je op jonge leeftijd het goede voorbeeld meekrijgt. Maar ook bij oudere kinderen of kinderen die al een ‘smaakgeschiedenis’ hebben, is het niet onmogelijk om gezond eetgedrag aan te leren. Belangrijk is om in kleine stapjes te werken, te laten proeven – opnieuw, opnieuw en opnieuw – en zelf het goede voorbeeld te geven.”
Waarom lust het ene kind makkelijker nieuwe groenten dan het ander?
“Je hebt uiteraard je leergeschiedenis als kind, waarbij algemeen geldt ‘hoe vroeger je gezonde eetgewoontes aanleert, hoe beter’. Maar daarnaast spelen ook andere elementen.”
"Is je kind ooit misselijk geweest van bepaalde voeding, dan is de kans kleiner dat hij of zij het opnieuw zal eten. Vanaf het tweede levensjaar kunnen peuters ook een fase van neofobie doormaken. Ze hebben schrik van iets nieuws, dat geldt heel erg voor voeding. Kinderen willen controle over hun omgeving en staan weigerachtig tegenover nieuwe voedingsmiddelen. Op zich is dat een heel normale fase in de ontwikkeling van een kind: hun wereld wordt groter en ze kunnen zelf meer gaan ontdekken, ook dingen die misschien gevaarlijk voor hen zijn. Daarom is het handig dat ze voor sommige dingen voorzichtig zijn, en niet zomaar alles wat ze tegenkomen in hun mond steken. Die fase mag zelfs blijven lopen tot je kind 5 of 7 jaar is, dan nog wordt het niet als problematisch aanzien, enkel wanneer bijvoorbeeld de groei van je kind vertraagd wordt, is er reden voor bezorgdheid. Wel is het de bedoeling dat je kind geleidelijk uit deze fase geraakt, anders belemmert dat gezond en gevarieerd eten.”
"Ook individuele verschillen bepalen hoe kinderen reageren. Dat heeft te maken met onze beloningsgevoeligheid in de hersenen, een temperamentstrek die bepaalt hoeveel plezier of beloning we ervaren als we in contact komen met aangename prikkels, zoals voedsel. Kinderen die sterk beloningsgevoelig zijn, zijn vatbaarder om voedsel met een hoger vet- en suikergehalte te eten. Zij reageren heftiger op dergelijke prikkels omdat het beloningsgebied in hun hersenen actiever is.”
Verschillende factoren bepalen dus mee waarom het ene kind makkelijker nieuwe groenten zal proeven en eten dan het andere.
Zeker voor moeilijke ‘starters’ blijft het belangrijk om in kleine stapjes te werken, te laten proeven – opnieuw, opnieuw en opnieuw – en zelf het goede voorbeeld te geven.
5 tips voor gezonde eetgewoontes
Oog voor Lekkers, dat is natuurlijk een prima start om kinderen op school goede eetgewoontes bij te brengen. Maar wat helpt er nog? Leentje Vervoort geeft 5 tips voor gezonde eetgewoontes.
Voor lekkere inspiratie kan je terecht op www.zekergezond.be
